Demokrasinin ağır darbe aldığı bir olay... 27 Mayıs 1960 Askeri Darbesi
Siyasal, Ekonomik, Sosyal vd. yönleriyle etkili olan 27 Mayıs Darbesi ve Sonrası Gelişmeler
Darbe gerekçesi; Demokrat Partinin laiklik karşıtlığı, anayasa ihlali, üniversiteye, askere, siyasilere yönelik olumsuz uygulamaları, yanlış dış ve ekonomik politikaları, Doğu ve Güneydoğu’daki bazı aşiretlerle işbirliği yapması, siyasetçilere, askere, üniversitelere yönelik tutumları, yasaklar, sansürler vb. uygulamalardır. Dış yardımlar, dış politika, seçimler, öğrenci olayları, bazı illerde yaşanan olaylar, gizli komiteler (9 subay olayı), CHP kurultayında iktidara yönelik beyanların olması ve DP’nin tutumu vb. gelişmeler ardından Askeri Darbe oldu.
27 Mayıs1960 darbesi ile TBMM’nin hak ve yetkilerini kullanacak olan MBK (Milli Birlik Komitesi) kuruldu. Her türlü faaliyet yasaklandı. Ülkenin menfaatine yönelik bir müdahale olduğuna yönelik dikkat çeken açıklamalar oldu. Darbeciler; siyasi, ekonomik, hukuki sorunları hallederek özgürlükleri arttıracaklarını söylemişlerdir. Ayrıca daha demokratik uygulamalar ile hak ve özgürlüklerin güvence altına alınacağını, sosyal, ekonomik ve diğer yönlerden sorunların halledileceğini savunmuşlardır.
Aralarında Adnan Menderes, Celal Bayar’ın da bulunduğu birçok kişi tutuklandı ve yargılandı. Yargılamalarda; Bebek, köpek davası, 6-7 Eylül olayları, usulsüz kredi ve rüşvet iddiaları, radyo davası, Kırşehir’in ilçe yapılması gibi Anayasa ihlalleri, CHP’nin mallarına el konulması, Tahkikat komisyonunun kurulması gibi uygulamalar, vatana ihanet gibi hususlar değerlendirildi. 19 ayrı dava doğrultusunda tutuklama ve yargılama olmuştur. Neticede bazı davalar düştüyse de aralarında Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu, Hasan Polatkan’ın da bulunduğu 15 kişi idam edilmiştir.
1960’lı yıllarda ekonomiyi düzeltmek için Alyans Kampanyası düzenlendi. Demokrat Partiyi destekledikleri gerekçesiyle Doğu ve Güneydoğu’daki 55 Aşiret Ağası farklı illere sürüldü. 147 Öğretim üyesi üniversitelerden uzaklaştırıldı. İhtilalin gayesine uymayan 14 MBK üyesi yurtdışına yollandı. Emekli İnkılap Subayları Derneği (EMİNSU) kuruldu. OYAK (Ordu Yardımlaşma kurumu) kuruldu. Milli Birlik Komitesine muhalif olanlar Silahlı Kuvvetler Birliği’ni (SKB) kurdu. TSK iç hizmet kanunu değiştirildi. Milli Güvenlik Kurulu oluşturuldu. Anayasa Mahkemesi, Yüksek Hakimler Kurulu, TRT, DPT (Devlet Planlama Teşkilatı), TÜBİTAK, Milli Prodüktivite (verimlilik, üretkenlik) Merkezi gibi yapılanmalar oldu. Ayrıca 27 Mayıs Hürriyet ve Anayasa Bayramı olarak kutlanmaya başlandı.
Temmuz 1961’de kabul gören Anayasa ile temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması adına düzenlemeler yapıldı. Demokrasi adına adımlar atıldı. Halkçılık, Devletçilik ve İnkılapçılığa yer verilmeyen 1961 Anayasasında Milliyetçilik yerine Milli Devlet kavramı kullanılmış ve Sosyal Devlet anlayışı benimsenmiştir.
1960 Darbesi sonrasında; Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Yeni Türkiye Partisi (YTP), Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CMKP), Adalet Partisi (AP), Milliyetçi Çalışma Partisi (MÇP), Güven Partisi (GP), Milli Nizam Partisi (MNP), Türkiye İşçi Partisi (TİP) gibi partiler kuruldu. Bu bağlamda 1961 Seçimlerinde CHP’nin %38 oy alması Silahlı Kuvvetler Birliği’nin tepkisine neden oldu. Bunun üzerine MBK Çankaya Protokolü ile SKB uzlaşmayı sağlamış oldu. Cemal Gürsel Cumhurbaşkanı oldu. 1961 seçimlerinin ardından CHP-AP Koalisyonu kuruldu ve Türkiye için koalisyonlar dönemi başlamış oldu. Bundan sonraki süreçte birçok koalisyon hükümeti kurulmuştur.
1967'de bir grup sendikacı hükümet yanlısı konfederasyon olan Türk-İş'ten ayrıldı ve radikal DİSK konfederasyonunu kurdu. Avrupa örneğini izleyen DİSK, ekonomik taleplerin ancak siyasal eylemle kazanılabileceğini öne sürüyor ve bu nedenle TİP'i destekliyordu. Bu bölünme, Türk-İş'in terk edilmesine ve zayıflamasına yol açtı. Türk-İş aksini iddia etse de gayri resmi olarak Adalet Partisi'ne eğilim gösterdi. Bu gelişmeler hükümeti ve işveren derneklerini endişelendirdi. Bunlar, işçi hareketinin denetimini kaybetmekte olduklarını gördüler ve çok geç olmadan denetimi yeniden sağlama kararı aldılar.
1960’larda öğrenci hareketleri, Türkiye’nin bağımsızlığı ve kalkınma modeli mücadele alanlarında öne çıktı. Fikir Kulüpleri kurulması gibi resmi ve sivil yapılanmalar oldu. Sosyalist hareket, sağ-sol kavramı, işçi eylemleri, Milliyetçi, İslamcı düşünceler 1961 Anayasası’nın da etkisiyle bu dönemde öne çıkmaya başlamıştır. 1960’ların sonuna doğru engellemelerin, ekonomik ve sosyal gelişmelerin, siyasi gerginliklerin yaşanması ve silahlı birtakım eylemlerin artması ile birlikte ülke kaosa sürüklenmiştir. Böylece 1970’li yıllara gelindi.
Siyasal, Ekonomik, Sosyal vd. yönleriyle etkili olan 27 Mayıs Darbesi ve Sonrası Gelişmeler
Darbe gerekçesi; Demokrat Partinin laiklik karşıtlığı, anayasa ihlali, üniversiteye, askere, siyasilere yönelik olumsuz uygulamaları, yanlış dış ve ekonomik politikaları, Doğu ve Güneydoğu’daki bazı aşiretlerle işbirliği yapması, siyasetçilere, askere, üniversitelere yönelik tutumları, yasaklar, sansürler vb. uygulamalardır. Dış yardımlar, dış politika, seçimler, öğrenci olayları, bazı illerde yaşanan olaylar, gizli komiteler (9 subay olayı), CHP kurultayında iktidara yönelik beyanların olması ve DP’nin tutumu vb. gelişmeler ardından Askeri Darbe oldu.
27 Mayıs1960 darbesi ile TBMM’nin hak ve yetkilerini kullanacak olan MBK (Milli Birlik Komitesi) kuruldu. Her türlü faaliyet yasaklandı. Ülkenin menfaatine yönelik bir müdahale olduğuna yönelik dikkat çeken açıklamalar oldu. Darbeciler; siyasi, ekonomik, hukuki sorunları hallederek özgürlükleri arttıracaklarını söylemişlerdir. Ayrıca daha demokratik uygulamalar ile hak ve özgürlüklerin güvence altına alınacağını, sosyal, ekonomik ve diğer yönlerden sorunların halledileceğini savunmuşlardır.
Aralarında Adnan Menderes, Celal Bayar’ın da bulunduğu birçok kişi tutuklandı ve yargılandı. Yargılamalarda; Bebek, köpek davası, 6-7 Eylül olayları, usulsüz kredi ve rüşvet iddiaları, radyo davası, Kırşehir’in ilçe yapılması gibi Anayasa ihlalleri, CHP’nin mallarına el konulması, Tahkikat komisyonunun kurulması gibi uygulamalar, vatana ihanet gibi hususlar değerlendirildi. 19 ayrı dava doğrultusunda tutuklama ve yargılama olmuştur. Neticede bazı davalar düştüyse de aralarında Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu, Hasan Polatkan’ın da bulunduğu 15 kişi idam edilmiştir.
1960’lı yıllarda ekonomiyi düzeltmek için Alyans Kampanyası düzenlendi. Demokrat Partiyi destekledikleri gerekçesiyle Doğu ve Güneydoğu’daki 55 Aşiret Ağası farklı illere sürüldü. 147 Öğretim üyesi üniversitelerden uzaklaştırıldı. İhtilalin gayesine uymayan 14 MBK üyesi yurtdışına yollandı. Emekli İnkılap Subayları Derneği (EMİNSU) kuruldu. OYAK (Ordu Yardımlaşma kurumu) kuruldu. Milli Birlik Komitesine muhalif olanlar Silahlı Kuvvetler Birliği’ni (SKB) kurdu. TSK iç hizmet kanunu değiştirildi. Milli Güvenlik Kurulu oluşturuldu. Anayasa Mahkemesi, Yüksek Hakimler Kurulu, TRT, DPT (Devlet Planlama Teşkilatı), TÜBİTAK, Milli Prodüktivite (verimlilik, üretkenlik) Merkezi gibi yapılanmalar oldu. Ayrıca 27 Mayıs Hürriyet ve Anayasa Bayramı olarak kutlanmaya başlandı.
Temmuz 1961’de kabul gören Anayasa ile temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınması adına düzenlemeler yapıldı. Demokrasi adına adımlar atıldı. Halkçılık, Devletçilik ve İnkılapçılığa yer verilmeyen 1961 Anayasasında Milliyetçilik yerine Milli Devlet kavramı kullanılmış ve Sosyal Devlet anlayışı benimsenmiştir.
1960 Darbesi sonrasında; Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Yeni Türkiye Partisi (YTP), Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CMKP), Adalet Partisi (AP), Milliyetçi Çalışma Partisi (MÇP), Güven Partisi (GP), Milli Nizam Partisi (MNP), Türkiye İşçi Partisi (TİP) gibi partiler kuruldu. Bu bağlamda 1961 Seçimlerinde CHP’nin %38 oy alması Silahlı Kuvvetler Birliği’nin tepkisine neden oldu. Bunun üzerine MBK Çankaya Protokolü ile SKB uzlaşmayı sağlamış oldu. Cemal Gürsel Cumhurbaşkanı oldu. 1961 seçimlerinin ardından CHP-AP Koalisyonu kuruldu ve Türkiye için koalisyonlar dönemi başlamış oldu. Bundan sonraki süreçte birçok koalisyon hükümeti kurulmuştur.
1967'de bir grup sendikacı hükümet yanlısı konfederasyon olan Türk-İş'ten ayrıldı ve radikal DİSK konfederasyonunu kurdu. Avrupa örneğini izleyen DİSK, ekonomik taleplerin ancak siyasal eylemle kazanılabileceğini öne sürüyor ve bu nedenle TİP'i destekliyordu. Bu bölünme, Türk-İş'in terk edilmesine ve zayıflamasına yol açtı. Türk-İş aksini iddia etse de gayri resmi olarak Adalet Partisi'ne eğilim gösterdi. Bu gelişmeler hükümeti ve işveren derneklerini endişelendirdi. Bunlar, işçi hareketinin denetimini kaybetmekte olduklarını gördüler ve çok geç olmadan denetimi yeniden sağlama kararı aldılar.
1960’larda öğrenci hareketleri, Türkiye’nin bağımsızlığı ve kalkınma modeli mücadele alanlarında öne çıktı. Fikir Kulüpleri kurulması gibi resmi ve sivil yapılanmalar oldu. Sosyalist hareket, sağ-sol kavramı, işçi eylemleri, Milliyetçi, İslamcı düşünceler 1961 Anayasası’nın da etkisiyle bu dönemde öne çıkmaya başlamıştır. 1960’ların sonuna doğru engellemelerin, ekonomik ve sosyal gelişmelerin, siyasi gerginliklerin yaşanması ve silahlı birtakım eylemlerin artması ile birlikte ülke kaosa sürüklenmiştir. Böylece 1970’li yıllara gelindi.
27.05.2020 Torbesh