Özlük hakları

Çalışan / işveren ilişkisi içerisinde, çalışan kişinin haklarına genel olarak özlük hakları diyoruz. Yaklaşık 20 yıllık iş hayatım boyunca herhalde bana en çok ızdırap veren şey, insanların özlük haklarını bilmeden hareket etmeleri, ve bu nedenle hem kendilerini, hem de çevrelerindeki zor durumlara düşürmeleri. Özlük haklarını adın gibi bileceksin arkadaşım, özlük haklarını bilmeden iş yerine gelip gidersen, şu olur: Eğer amirlerin kötü niyetliyse, seni parmaklarında oynatırlar, eşek gibi çalıştırırlar, istismar ederler ve sen de zannedersin ki "düzen" bu şekilde. Eğer amirlerin iyi niyetliyse, senin zaten bilmen gereken şeyleri sana anlatmaya çalışmaktan muhtemelen sıkılırlar ve bir iki uyarıdan sonra, "ne hali varsa görsün" der, ipin ucunu bırakırlar, iyi bir amiri küstürdüğünle kalırsın.

En temel özlük hakları nelerdir, şimdi onlara bakalım (olayın ciddiyetinden ziyade, hangi sıklıkta karşılaşıldığına bakmaya çalışarak listeleyeceğim):

Kıdem tazminatı hakkı

Kıdem tazminatı, genel olarak çalışan kişinin "ben artık burada çalışmak istemiyorum, istifa ediyorum arkadaş" DEMEDİĞİ ancak işten ayrılması gerektiği ya da ayrıldığı durumlarda işveren tarafından kendisine ödenmesi gereken toplu parayı ifade eder. Bence özlük hakları içerisinde en kritik olanı bu değil, ama günümüzde özellikle şirketlerde ortalama çalışma sürelerinin azalmasıyla, en çok karşılaşılan, ve doğrudan nakit olarak ele geçtiği için, pek çok insanın ilgisini en çok çeken konu olduğu için ilk başa yazdım.

Yıllık ücretli izin hakkı

İşverenler, şirketlerinde çalışan kişilere ücretli izin vermek durumundadırlar. Bunun en az kaç gün olacağı kanun ile belirlenmişken, toplu sözleşmeler ya da bireysel sözleşmelere konan özel maddeler ile gün sayısı arttırılabilir. Çalıştığınız şirketin insan kaynakları ile mutlaka iletişime geçip hangi kurallara bağlı olduğunuzu netleştirmelisiniz.

Doğum izni ve süt izni hakkı

Hamile çalışanlar, kanunla belirlenen ve şirket tarafından iyileştirilebilecek koşullarla doğum izni ve süt izni kullanabilir. Bunun doğumdan ne kadar önce başlayacağı, yine kanun ve şirket politikarıyla belirlenir ve uygulanır.

İş kazalarına bağlı haklar

İşyerinde iş başındayken ya da iş ile ilgili olarak seyahat ederken bir kazaya uğrarsanız, bu konudaki haklarınızın neler olduğunu çok iyi bilmelisiniz. Bence özlük hakları içerisindeki en CİDDİ haklar, iş kazaları ile ilgili haklardır. Çünkü kazalar birkaç günlük raporla atlatılabilecek olaylardan, uzuv kaybına kadar uzanabilecek, yaşamınızı baştan aşağı değiştirecek olaylara kadar bir yelpazede gerçekleşebilirler. Özellikle çalıştığınız sektöre bağlı olarak, haklarınızın bilincide olmalısınız (örneğin iş nedeniyle sürekli uçak yolculuğu yapıyorsanız, bir kaza sonucu yaşamınızı yitirirseniz geride bıraktıklarınıza bir tazminat ödenecek mi?)

İhbar tazminatı hakkı ve sorumluluğu

İhbar tazminatı, diğer haklardan farklı olarak, çalışana hak doğurduğu gibi, yükümlülük de getirmektedir. Çalışanın, işveren tarafından, kendisine kanunen tanımlanmış zaman kadar önceden haber verilmeden işten çıkarıldığı durumlarda, bir tazminat alma hakkı doğar. Bu sürenin ne kadar olduğu, şirkette çalışılan süreye göre kanunda tanımlanmıştır. Benzer biçimde, çalışan, şirketinden ayrılmaya karar verdiğinde, eğer bu kararını yeterince önceden haber vermezse, şirkete tazminat ödemek durumunda kalabilir. Bu tazminat, genellikle son maaştan kesinti yapılması yoluyla alınabilir.

Elbette özlük hakları bunlardan ibaret olmayabilir, eminim daha detay, başka pek çok özel duruma göre belirlenen haklar da vardır. Önemli olan nokta, neye hakkımız olduğunu bilmek ve işverenimizle ilişkimizi bu temelde yürütmek.