Blockchain nedir

Dilimize Öbekzinciri olarak çevrilen Blockchain, adını çokça duyduğumuz bitcoin ve ethereum gibi kriptoparaların altyapısını sağlayan bir "Dağıtık Kayıt Defteri" dir. Blockchain (blokçeyn olarak okunur) ya da "Blokzinciri" için gerekli bileşenler şunlardır: Node'lar (Düğümler) ve Account'lar (Hesaplar), Consensus (Mutabakat) Kuralları ve bütün bunları oluşturan ana yazılım. Sondan başlarsak ana yazılım çoğu zaman tek bir geliştiricinin eseri değildir. Genellikle Blockchain'lerin etrafında bir geliştiriciler grubu (Community) oluşur. Bu grupta Mutabakat kuralları tartışılır, ve ortaya çıkan sorunlar ana yazılımda güncellemelerle giderilmeye çalışılır.
Her blokzinciri'nin bir ilk bloğu bulunur; buna genesis (yaratılış) bloğu da denir. Bunun özelliği ardından gelecek tüm bloklar bu bloğu doğrulayacağı halde bu bloğun kendinden önce doğruladığı bir blok yoktur. Bitcoin blokzincirini oluşturan efsanevi gizemli kişilik (halen kim ya da kimler olduğu bilinmeyen, hatta var olup olmadığı bile tartışılan) Satoshi Nakamoto ilk bloğunda 2009 tarihli bir derginin kapağındaki bir ifadeyi şifreleyerek, bu tarih öncesinde bitcoin'in olmadığını ispatlamıştır.

Blokzincirin düğümleri (nodları) birazdan açıklayacağımız şekilde birbirine bağlı blokların, genesis bloktan itibaren tamamının tüm bilgilerini içeren ve sürekli ağa bağlı olup, ana yazılımı çalıştıran bilgisayarlardır. Bunlar aşağıda tanımlanan Kazıcı (Miner) bilgisayarlar olmak zorunda değildir, ancak yeni bir hesap oluşturma, blokların geçerliliğini kontrol etme, İşlem havuzunu kontrol ederek, her hesabın son durumunu isteyene bildirme gibi fonksiyonlara sahiptirler.
Blokzincirinin ne olduğunu anlamak için açık ve gizli anahtar (public and private key), işlem (transaction), doğrulama (confirmation), sağlama (validation), karıştırma (hashing, hash'leme), blok bulma, kazma (mining) kavramlarını da anlamak gerekir.
Öncelikle Hash'leme denen karıştırma işlemini tanımlamalıyız. Hashleme blokzincirinin en temel işlemidir. Herhangi bir veriyi alıp, bu veriye çeşitli karıştıma işlemleri uygulayarak 256 bitlik ( ya da hangi hash algoritması kullanılıyorsa ona uygun bit sayısında ikili düzende 1 ve 0 lardan oluşan uzun bir sayı ) tek ve o veriye özel bir hash değeri elde etmeye Hash'leme denir. Elde edilen hash değeri, rasgele değerlerle, o kadar karışmıştır ki bu değerden geriye giderek başlangıç verisini elde etmek imkansızdır. Buna karşılık işleme giren rasgele değerler son elde edilen hash değerinden tamamen çıkarılmıştır. O noktaya nasıl geldiği bilinmese de hash değeri başlangıç verisine özeldir, yani aynı veriyle her başladığınızda aynı hash değerini elde edersiniz. Bir de elde ettiğiniz hash değerinin geçerli bir değer olup olmadığı da çok kolay test edilebilir. Yani biri size 256 bitlik bir değerle gelip, ben bunu elimdeki bir veriyi hashleyerek elde ettim derse, bunu anlamanız için sağlama yani validasyon yapmanız yeterlidir. Gizli bir veriniz varsa ve gelecekte bunun size ait bir veri olduğunu ispat etmeniz gerekirse, hemen bunu hash'leyin ve sonucu ispat etmek istediğiniz kişiye verin. Bu kişi elinizdeki gizli veriye ulaşamayacaktır, ancak zamanı gelince teslim ettiğiniz hash'i tekrar elinizdeki veriyle oluşturmanız, geçmişte bu veriye sahip olduğunuzu ispatlamanız için yeterli olacaktır. Zira aynı hash'i başka veriyle oluşturmak, evrendeki tüm atomları saymak kadar zor, hatta bundan da zor bir iştir. Yani hashleyerek verinize bir tarih damgası vurmuş oluyorsunuz.
Blokzincirindeki blokları oluşturan bilgiler, bu blokzincirin hesapları arasındaki işlemlerdir yani "transaction"lardır. İşlemin ne olduğunu anlatmadan önce açık ve gizli anahtarları tanımlayalım. Hesapların her birinin açık anahtarları ve gizli anahtarları vardır. Açık anahtarlar aynı zamanda hesabın adresi olarak ta adlandırılır. Gizli anahtarlar ise sadece bu hesaptan gönderme işlemi yapma yetkisine sahip kişide bulunur. Bir hesabın gizli anahtarıyla, gönderilen kriptopara miktarı ve gönderilen hesabın açık anahtarının bir arada hashlenmesine işlem hash'i denir. Bu hash'lerin doğru gizli anahtarla hash'lenip hash'lenmediğini de kontrol etmek çok kolaydır. Bu da Açık anahtar adresleme sisteminin bir özelliğidir, işlemin geçerliliği kontrol edilirken iki tarafın da gizli anahtarlarına erişilemez.
Bu şekilde hesaplar arasındaki işlem hashleri belli bir sayıya ulaştığında, blokzincirin önemli bileşenlerinden kazıcılar yani miner'lar devreye girer, miner'lar işlemleri kendi bilgisayarlarına indirir ve aralarında bir yarış başlar. Miner'lar işlem havuzu denen geçerliliği kontrol edilmiş işlem hash'lerini sistemlerine alır ve bu hashleri tekrar ikişer ikişer gruplayarak hash'leyip oluşturdukları tek bir blok hash değerini belli bir formata getirmeye çalışırlar; başlangıç değeri aynı olduğunda hep aynı hash değeri elde edilir demiştik, dolayısıyla hash değerini (istenen formata getirebilmek amacıyla) değiştirmek için miner'ların işlem havuzundan (mem pool) aldıkları işlemlerin hash'ini ilaveten karıştırdıkları bir de nonce (sayaç) değeri vardır. Bunu birer birer artırarak son hash değerinin istenen biçime gelip gelmediğini kontrol ederler. Tüm işlemleri nonce ile birlikte hashleme belli bir işlem kapasitesi gerektirir. Bu yarışta yüksek işlem kapasitesi olan miner'lar diğerlerine göre blok bulmada daha avantajlıdır. Ancak her miner'ın işlem kapasitesi, anlamlı bir değerin üstündeyse, blok hash'ini istenen kriterlere uygun olarak bulma ihtimali vardır. Tabi istenen değerin ne kadar zor olduğu da (buna blokzincirin zorluk seviyesi denir) bu yarışın ne kadar süreceğini belirler. Hangi miner istenen formatta bir hash elde etmişse ağdaki diğer kazıcılara bunu ilan eder. Blok hash'ini bulan miner blok ödülü denen kripto parayı kendi bloğunda kendi adresine aktarmış olur (zaten her miner, hash denemelerine başlamadan önce, havadan oluşturduğu bu kriptoparayı kendi adresine gönderdiği işlemi, ilk işlem olarak bloğuna almıştır.) Diğer kazıcılar bu işlem değerleri ile uğraşmayı bırakırlar, zira bunların kayda girdiği bir blok varken aynı işlemleri içeren ikinci bir bloğu bulmak anlamlı değildir. Ödülü kazanamazlar zira blokları geçersiz hale gelmiştir. Geçerli her bloğun bir diğer özelliği de kendinden hemen önceki blok hashini de içermesidir. Yani Her blok, kendinden önceki blokların da doğrulanması görevini yapar. Zira kabul edilmiş bir bloğun geçersiz sayılabildiği durumlar olsa da (bazen aynı anda iki blok bulunur ve miner'lardan bazıları bir blokla devam eder diğerleri diğer blokla devam eder ancak ağ üzerinde en uzun zincire devam etmek esas olduğundan bu çatallanmalardan biri yavaş kalır ve bu bloklar geçersiz hale gelir. Yine de bu blok ödülleri kısmen de olsa bulan miner'lara verilir bunlara "uncle" (amca) bloklar denir. Bu bloklardaki (bazıları geçerli bloktan farklı da olabilem ) işlemler, işlem havuzuna geri döner ve tekrar kazılmayı (hash'lenerek bir bloğa yerleştirilmeyi) beklerler.
Blok zincirde incelenmesi gereken diğer konular arasında Kazıcıların bir tür kooperatif gibi oluşturdukları Kazı Havuz'ları (Mining pool) ve bulut üzerinden kapasite kullanılarak kazma işlemi yapma iş modelleri sayılabilir. Yine ana yazılımda, mutabakat kuralları ile ilgili fikir ayrılığı veya köklü değişiklikler olduğunda, miner'ların bir kısımının buna katılmayıp eski kurallarla devam etmesi anlamına gelen Hard Fork (İkiye ayrılma) ya da sadece yazılım değişikliği ile bazı değişiklikler yapma anlamında Soft Fork (Yazılım/kural değişikliği) konuları da incelenmeye değer.
Son olarak yukarıda anlatılan ve işlem kapasitesinin hash değeri bulmakta kullanıldığı İş ispatı (Proof of Work) yöntemiyle blok bulmaya benzer, Br miktar kriptoparayı sisteme bağlayarak işlem doğrulama anlamına gelen Varlık ispatı ( Proof of Stake) doğrulamalar gelecekte gündemi belirleyecek.
Blokzincirler, sadece kriptoparalarla ilgili bir konu değildir; dağıtılmış kayıt defterleri, bilgi işlem dünyasında merkeziyetçilik karşıtı bir akım oluşturması nedeniyle giderek daha sık biçimde karşımıza çıkacaktır. Akıllı kontratlar ve bir merkeze bağlı olmayan, sansürlenemeyen yeni tür güven ilişkileri, hayatımızda olmaya devam edecek. Lojistik, para transferleri, otonom organizasyonlar konularında sessiz ve derinden bir dönüşüm gerçekleşmekte, bu dönüşüm gelecekteki para, ekonomi, uluslararası ilişkiler de dahil olmak üzere hayatın her alanını giderek artan biçimde etkileyecektir. 21. yüzyılın blokzincirlerle kökten değişmesi kaçınılmazdır.
30.08.2018 geronimo
1
daha iyi hizmet verebilmek için çerez (cookie) kullanıyoruz. detaylı bilgi için tıklayın