Gaslighting

Size garip biçimde davranan biri varsa ve tuhaf bir şekilde kendi hafızanıza ve algılarınıza güvenememeye başladıysanız, bu yazıyı sonuna kadar okumanızı ve başınıza gelenleri bu bilgiler ışığında gözden geçirmeniz doğru olacaktır. Aksi takdirde kendinizi "Işıklar Sönerken" filminde yavaş bir psikolojik işkenceye maruz kalan Bella'nın pozisyonunda bulabilirsiniz.
Psikoloji bilimine Gaslighting olarak girmiş, karşıdaki insana çeşitli oyunlar oynayarak zamanla kendinden şüphe etmesini sağlamaya yönelik manipülasyon yönteminin sanıldığından daha yaygın olduğunu söyleyebiliriz. Bu terim, adını Ingiliz oyun yazarı Patrick Hamilton tarafından 1938'de psikolojik gerilim türünde yazılmış “Gas Light” (Gaz Lambası) adındaki oyundan alıyor. Amerika’da iki farklı isimde daha oynanmış bu oyun: ("Five Chelsea Lane" ve "Angel Street"; nedendir bilinmez, Amerika’da içeriği aynı olmasına rağmen orijinal ismiyle değil, bu isimlerle yayınlayıp oynamışlar- tabi neden isminin değiştirildiği ayrı bir araştırma ve yazı konusu olabilir.)
Olay evlerde gaz lambasının aydınlatma amaçlı kullanıldığı 1880 Londra’sında geçiyor. Ana karakterler, Jack Manningham ve karısı Bella mutlu bir çift görüntüsünde geliyorlar sahneye ve Jack’in Bella'yı bir resmi taşımak ve gizlemekle suçlamasına kadar her şey yolunda görünüyor. Halbuki Bella bu konuda bir şey bilmemektedir. Bella’nın kendini daha kötü hissetmesi ve gerçekten aklını yitirdiğini düşünmesi için Jack, hizmetçilerden, resmin yerini değiştirmediklerine dair İncil üzerine yemin etmelerini istiyor. Daha sonra Jack’in Bella'yı ödenmesi gereken bir faturayı ortadan kaldırmakla suçlaması üzerine Bella’nın çaresizliğini görüyoruz. Ancak oyuna adını veren ve gerilimi iyice tırmandıran olay, Jack’in üst katta, daha önce işlediği bir cinayetten kalmış olduğunu düşündüğü çalıntı mücevherleri ararken aydınlatma için gazı açtığında, binanın diğer katlarında ışığın titremesi ve kısılması. Bir de üst kattaki aramalar sırasında çıkan sesler de -sisli Londra sokaklarının korkutucu görüntüsünü tamamlayarak ortama büyüleyici bir hava katıyor. Bella Jack’e ışıklardaki kısılma ve duyduğu sesleri anlatınca onun psikolojik saldırılarının dozu artıyor ve açıkça Bella’yı aklını kaçırmış olmakla itham ediyor. Oyunda Bella’nın yanında ve karşısında da birer yardımcı karakter yer alıyor. Jack’le gönül eğlendiren Nancy, Bella’nın suçlandığı durumlarda Jack'in tarafını tutarak, kadının kendini daha da kötü hissetmesine yol açıyor ve Jack’in aslında ne kadar kötü biri olduğunu anlıyoruz. Buna karşılık Dedektif Rough, Bella’nın algılarından ve anlattıklarından yola çıkarak üst katta önceden işlenmiş ve henüz tam aydınlanmamış cinayetle, Jack’in davranışları arasındaki ilişkiyi çözüyor.
Oyunun sonunu anlatmayalım ama arzu edenler bu oyunun orijinaline sadık olarak çevrilen 1944 yapımı “Gas Light” filmini seyredebilirler. Ülkemizde de "Işıklar Sönerken" adıyla gösterilen bu filmde Ingrid Bergman en iyi kadın oyuncu Oscar’ını almıştır, bunu da not edelim bu arada.
Muhtemelen bu filmin başarısından da kuvvet alan bir akım sonucu 1970’lerden itibaren psikoloji çevrelerinde “Gaslighting” terimi yaygın bir şekilde kullanılmaya başlamış. Gas Light oyunun radyoda ve televizyonda da orijinal hali ve uyarlamaları defalarca yer almış. Benzer deneyimleri ve psikolojik gerilimleri konu alan filmler ile günümüze kadar çevirilen Sabun Köpüğü dizilerden bir çoğunun konusu "Gaslighting" olmuştur. Entrika ve kuyu kazma deyimleri adeta "gaslighting" ile kardeş deyimlerdir. Bireylerin bilerek ve hatta bilmeden başkalarına yaptıkları psikolojik manipulasyon, tabi ki, aile veya romantik ilişkilerle sınırlı değil. İş yerinde de sıklıkla görülmekte. Mobbing diye adlandırılan iş yeri zorbalığı aslında çoğu zaman gizli bir “Gaslighting” olayının da belirtisi. Yine bir teoriye göre, oyunun ilk yazıldığı yıllarda Avrupa’da gerçekleşmekte olan büyük ölçekli siyasi dalgalanmaları konu alan Orwell ve Huxley gibi distopyan yazarlar kadar olmasa da, ülke halkı üzerinde Hitler’in yaptıklarını işlemeye çalışmış Hamilton, bu oyunda. Yani politik arenada da Gaslighting'den söz edebiliriz.
Genellikle sosyopatlar ve psikopatlar tarafından uygulanan Gaslighting olayının birkaç belirtisi var ki bunlara maruz kaldığınızı düşünüyorsanız dikkatli olmanız gerekebilir:
1. Mağdurdan bilgi saklamak;
2. Kötü niyetli biçimde mağdurun algı ve düşüncelerine itiraz
3. Bilgiyi yok sayma
4. Genellikle alay etme ve kötü şakalar şeklinde sözlü taciz;
5. Mağdurun dikkatini dışarıya yöneltmesini engelleme ve yönlendirme;
6. Mağdurun değerini önemsizleştirmek;
7. Yavaş yavaş mağduru ve onun düşünce süreçlerini zayıflatıp onun altını oymak
En yaygın “Gaslighting” yöntemleri:
Saklama: İstismarcı, mağdurdan bazı şeyleri saklayabilir ve yaptıklarını gizleyebilir. Onu durum hakkında kendi inançlarından şüphe etmeye ve suçu kendinde bulmaya yöneltebilir.
• Değiştirme: İstismarcı, mağdurla ilgili bir şeyi değiştirmek ihtiyacı hisseder. Mağdurun giyinme ya da davranma şeklini, kendi fantezisine uydurmak ister. Eğer mağdur uymazsa, istismarcı, onu aslında yeterince iyi olmadığı konusunda ikna edebilir.
• Kontrol: İstismarcı, tamamen kontrol etmek ve mağdur üzerinde güç sahibi olmak istemektedir. Bunu yaparken, istismarcı mağdurun düşünce ve eylemlerini etkileyebilecek diğer arkadaşlardan ve aileden uzaklaştırmaya çalışacaktır. Mağdurun tamamen kendisi tarafından kontrol edildiğini bilmek İstismarcının hoşuna gider.
Özetlemek istersek olayın temelinde, mağdurun güvenini ve sevgisini suistimal etmek ve zamanla öz-güvenini ve öz-saygısını yaralamak yatıyor.İstismarcı karşı tarafı kendisine bağımlı hale getirmek için mağdurun gözlemleri ve düşüncelerini sürekli yalanlıyor ve bir süre sonra mağdur kendi zihnine düşman halde ve her adımının, hareket ve düşüncesinin yanlış olacağını düşüncesiyle karar alma ve hareket etme yetisini kaybederek bütün kontrolü karşı tarafa bırakıp kendi köşesine çekiliyor. Tabi bu noktadan sonra geri dönülmesi iyice imkansızlaşan bir yola girdiğinden, çevresinde güvenebileceği tek insan olarak karşısındakini görüyor ve o ne isterse onları yapmaya başlıyor.
Sosyal medyada başına gelenleri yazarak yardım isteyen birinin hikayesinden de bahsedelim. Kendisi başına gelen olayların “Gaslighting” olabileceğini anlayınca bir gizli kamera ediniyor ve bu kez kasıtlı bir şekilde masanın üstüne bıraktığı kitabın beraber yaşadığı kişi tarafından yerinin değiştirildiğini ve algılarıyla oynanmaya çalışıldığını görünce ilişkiyi sonlandırıyor. Onun ifadesi ile belirtirsek “sevdiğimiz ve onun da bizi sevdiğini düşündüğümüz kişinin bu tür davranışıyla karşılaşırsak, bunun psikolojik bir bozukluktan kaynaklandığını düşünüp, mümkünse elimizdekileri yavaşça bırakıp oradan hemen uzaklaşmak en mantıklısı olacaktır.”
02.02.2019 geronimo
1
daha iyi hizmet verebilmek için çerez (cookie) kullanıyoruz. detaylı bilgi için tıklayın