Okulda felsefe dersleri olduğu zamanlarda okuyanlar hatırlayacaktır: Bütün Giritliler her zaman yalan söyler diyen bir Giritli filozof vardı. İşte o filozofun adı Epimenides'tir. Bu paradoksu boşuna dile getirmemiştir. Yunanlıların Zeus'un ölümsüzlüğüne inanmalarını kara mizah yoluyla eleştirmektir niyeti. Aslında tam olarak söylediği şudur:
Size bir mezar dikmeye bile kalktılar, yüce ve kutsal Zeus
Boş beyinli uğursuz yaratıklar, Giritliler, her daim yalan konuşurlar
sen asla ölemezsin, sonsuza kadar varsın,
bizler varlığımızı, hayat ve hareketimizi senin varlığına borçluyuz.
Tabi belki de bunu dinleyen Yunanlılar, Giritlilerin içinden kendi tanrılarını öven, dini inançlarına saygılı biri çıktı diye safça ona inanmış olabilir. Bu Yunanlıların buradaki ince mesajı almadıkları anlamına gelir. Bu da çok normaldir. Zira bunu söyleyen kişi, ölülerini doğru dürüst gömmeyi bilmeyen Atinalıları hastalıktan kurtaran ve bu katkısından dolayı çok saygı gören Epimenides'tir. Atinalılar ona peygamber gözüyle bakıyorlardı. Onun eski Yunan uygarlığına katkısı ve Giritlilerin eski Yunanlılardan farklı oldukları (örneğin Zeus öldü diye mezar yapmaları) bu gizli paradoks içeren şiirle tarihe geçmiştir. Epimenides'in tarihe geçen bir farkı daha vardır. Eski Yunanlı gezgin Pausanias, Epimenides öldüğünde vücudunun dövmelerle kaplı olduğunu yazmıştır. Eski Yunanda vücuda dövme yaptırma kölelere uygulanan bir işlemdi ve dövmeli biri ya köle ya da barbar dedikleri kavimlerden örneğin Orta Asya'nın şaman kültüründen biri olmalıydı. (Pausanias'ın şahsi fikri bu yöndeydi.) Yunanlıların naif tanrı inancının da aslında çok güçlü bir insan olan Zeus'un tanrı olarak olmasa da annesi Rhea tarafından Girit'te dünyaya getirilmesinden sonra ortaya çıktığını düşünürsek, gerçek ortaya çıkmaktadır. Muhtemelen Epimenides, ölülerini gömmeyi bile bilmeyen Atinalılar, Giritli Zeus kardeşimize tapınıyorsa, bırakalım inansın garibanlar deyip, kendisi bildiği şekilde saygısını sunmaya devam etti.
Epimenides'in çağlar ötesine mesajı, 20. yüzyılda Bertrand Russell tarafından alındı. Epimenides paradoksu, 1908 yılında Amerikan Matematik Dergisi'nde Bertrand Russell tarafından "Türler Teorisine Dayalı Matematiksel Mantık" makalesinde açıkça belirtilmiştir:
"Söz konusu türden en eski çelişki Epimenides'e aitir. Girit'ten Epimenides, tüm Giritlerin yalancı olduğunu ve Giritliler tarafından yapılan tüm açıklamaların kesinlikle yalan olduğunu söyledi. Bu bir yalan mıydı?"
Bu makalede, şimdi Russell paradoksu olarak adlandırılan bu paradoksa benzer durumların incelenmesinde örnek olarak Epimenides paradoksu kullanılmaktadır. Russell'dan bu yana da, Epimenides, tekrar tekrar öze-atıf (self reference) konularının başlangıç noktasını oluşturmuştur. Giritli kardeşimizi binlerce yıl sonra iyi anlayan ve bize anlatan Russell'a teşekkür borçluyuz bence.
Çeşitli çevrelerde meşhur paradoksu yüzünden boş ver Girit'i, Girit'ten adam çıkmaz şeklinde mizahi biçimde eleştirilen bu rahmetli kardeşimize mesajımız da, "Sen rahat uyu Epimenides, biz seni anlıyoruz, sen bakma bu hayırsızlara, onlar adamdan ne anlar, Tanrı seninle ve Zeus'ladır" olacaktır.
Size bir mezar dikmeye bile kalktılar, yüce ve kutsal Zeus
Boş beyinli uğursuz yaratıklar, Giritliler, her daim yalan konuşurlar
sen asla ölemezsin, sonsuza kadar varsın,
bizler varlığımızı, hayat ve hareketimizi senin varlığına borçluyuz.
Tabi belki de bunu dinleyen Yunanlılar, Giritlilerin içinden kendi tanrılarını öven, dini inançlarına saygılı biri çıktı diye safça ona inanmış olabilir. Bu Yunanlıların buradaki ince mesajı almadıkları anlamına gelir. Bu da çok normaldir. Zira bunu söyleyen kişi, ölülerini doğru dürüst gömmeyi bilmeyen Atinalıları hastalıktan kurtaran ve bu katkısından dolayı çok saygı gören Epimenides'tir. Atinalılar ona peygamber gözüyle bakıyorlardı. Onun eski Yunan uygarlığına katkısı ve Giritlilerin eski Yunanlılardan farklı oldukları (örneğin Zeus öldü diye mezar yapmaları) bu gizli paradoks içeren şiirle tarihe geçmiştir. Epimenides'in tarihe geçen bir farkı daha vardır. Eski Yunanlı gezgin Pausanias, Epimenides öldüğünde vücudunun dövmelerle kaplı olduğunu yazmıştır. Eski Yunanda vücuda dövme yaptırma kölelere uygulanan bir işlemdi ve dövmeli biri ya köle ya da barbar dedikleri kavimlerden örneğin Orta Asya'nın şaman kültüründen biri olmalıydı. (Pausanias'ın şahsi fikri bu yöndeydi.) Yunanlıların naif tanrı inancının da aslında çok güçlü bir insan olan Zeus'un tanrı olarak olmasa da annesi Rhea tarafından Girit'te dünyaya getirilmesinden sonra ortaya çıktığını düşünürsek, gerçek ortaya çıkmaktadır. Muhtemelen Epimenides, ölülerini gömmeyi bile bilmeyen Atinalılar, Giritli Zeus kardeşimize tapınıyorsa, bırakalım inansın garibanlar deyip, kendisi bildiği şekilde saygısını sunmaya devam etti.
Epimenides'in çağlar ötesine mesajı, 20. yüzyılda Bertrand Russell tarafından alındı. Epimenides paradoksu, 1908 yılında Amerikan Matematik Dergisi'nde Bertrand Russell tarafından "Türler Teorisine Dayalı Matematiksel Mantık" makalesinde açıkça belirtilmiştir:
"Söz konusu türden en eski çelişki Epimenides'e aitir. Girit'ten Epimenides, tüm Giritlerin yalancı olduğunu ve Giritliler tarafından yapılan tüm açıklamaların kesinlikle yalan olduğunu söyledi. Bu bir yalan mıydı?"
Bu makalede, şimdi Russell paradoksu olarak adlandırılan bu paradoksa benzer durumların incelenmesinde örnek olarak Epimenides paradoksu kullanılmaktadır. Russell'dan bu yana da, Epimenides, tekrar tekrar öze-atıf (self reference) konularının başlangıç noktasını oluşturmuştur. Giritli kardeşimizi binlerce yıl sonra iyi anlayan ve bize anlatan Russell'a teşekkür borçluyuz bence.
Çeşitli çevrelerde meşhur paradoksu yüzünden boş ver Girit'i, Girit'ten adam çıkmaz şeklinde mizahi biçimde eleştirilen bu rahmetli kardeşimize mesajımız da, "Sen rahat uyu Epimenides, biz seni anlıyoruz, sen bakma bu hayırsızlara, onlar adamdan ne anlar, Tanrı seninle ve Zeus'ladır" olacaktır.
13.09.2018 geronimo