Amerika Birleşik Devletleri

21. yüzyıla dünyanın tek süper gücü olarak giren devlet: Amerika Birleşik Devletleri, kısaca ABD, ya da Birleşik Devletler ya da tek kelime olarak Amerika. 50 eyaletten oluşan bir federasyondur. Başkent Washington DC, resmi dil İngilizce'dir.

Dünyanın en büyük ekonomisini oluşturan, 20. yüzyılın son dönemine ve 21. yüzyılın ilk dönemine damgasını vuran süper güç. 2020 rakamlarıyla ABD ekonomisi tek başına dünya ekonomisinin yaklaşık %25'ini oluşturmaktadır. Dünyanın en önemli para birimi Amerikan Doları'dır. Dünyanın en büyük askeri gücü Amerikan ordusudur.

Ülke, Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanus arasındaki uçsuz bucaksız topraklarda yer almaktadır. 9.000.000 km2'den büyük yüzölçümüyle, Rusya, Kanada ve Çin'den sonra dünyanın 4. en büyük ülkesidir. 300.000.000'un üzerindeki nüfusuyla, Çin ve Hindistan'dan sonra dünyanın en büyük 3. nüfusuna sahip ülkesidir.

Rüyalar ülkesi olarak bilinir. Demokrasinin en ileri düzeyde uygulandığı ülke olarak kabul edilir. Günümüze yön veren pek çok kavram ABD çıkışlıdır.

Amerika Kıtası 1492'de Kristof Kolomb tarafından keşfedildikten sonra Avrupa'dan çok sayıda göçmen buraya gelmiştir. Çoğunluğu İspanyol, Portekizli, Fransız, İngiliz ve Hollandalılardan oluşan Avrupalılar, Kızılderili yerlilerin topraklarına yerleşmiş, kendi yerleşim alanlarını oluşturmaya başlamışlardır. Bunlar olurken Avrupa'dan gelenlerin barışçıl ve uygar davranışlar ortaya koyduklarını söylemek zordur. Amerikan yerlilerinin tarihi Avrupalıların Amerika'ya yerleşirken verdikleri acılarla şekillenmiştir. Zamanla Güney Amerika, İspanya ve Portekiz arasında paylaşılmış, Kuzey Amerika ise Fransa ve İngiltere arasında paylaşılmış duruma gelmişti. Bugünkü ABD toprakları, İngiltere'nin sömürgesi durumundaydı. İngiltere, buralara yerleştirdiği Avrupalıların oluşturduğu ekonomiden ağır vergiler alıyor ve Birleşik Krallık ekonomisini destekliyordu. Kuzey Amerika'da İngiliz etki alanında yaşayanlar, yüksek vergiler ödeyip karşılığında bir şey alamamaktan rahatsızdılar. Bu rahatsızlıklar 16 Aralık 1773'te Boston Çay Partisi adıyla düzenlenen protesto gösterisinde dışa vuruldu. Göstericiler 342 sandık çayı okyanusa dökerek yüksek vergileri protesto ettiler. O günden sonra bağımsızlık hareketinin önüne geçilemedi ve 4 Temmuz 1776'da ABD'nin ilk başkenti Philadelphia'da Amerikan Bağımsızlık Bildirisi imzalandı. Amerika artık, 13 kurucu eyaletten oluşan bağımsız bir devletti. İlerleyen yıllarda 4 Temmuz bağımsızlık günü olarak kutlandı. Çiçeği burnunda devleti ilk tanıyan, Fransa oldu.

Bağımsızlığın ardından devlet yapısı oluşmaya başladı. Amerika'nın kurucu ataları (founding fathers), Avrupa'da alışılagelmişin çok dışında bir devlet kültürü geliştirmeye başladılar. Bunun en önemli dışa vurumu, 15 Aralık 1791'de ABD Anayasasına eklenen düşüncenin özgürce ifade edilmesi maddesi oldu. Bu maddenin 1. Değişiklik (1st Amendment) olarak numaralanması tesadüf olmamalı. Aradan geçen uzun yıllarda, düşüncenin özgürce ifade edilmesi hakkının Amerika'yı diğer devletlerden ileriye nasıl götürdüğüne tanıklık ettik.

1861 yılına geldiğimizde, Amerika Birleşik Devletleri, çok büyük bir sınavdan geçti. Köleliğin kaldırılması çalışmaları ile başlayan ayrışma, birliği dağılma noktasına getirdi. Çiftçiliğin yaygın olduğu güney eyaletleri ile, sınai bakımdan gelişmiş olan kuzey eyaletleri arasında görüş ayrılığı uçuruma dönüştü. Köleliğin kaldırılmasını kabul etmek istemeyen güney eyaletleri, birlikten ayrılarak Amerika Konfedere Devletleri'ni kurduklarını ilan ettiler. Buna karşılık, kuzey eyaletleri, sözleşmeye uymamak gibi bir seçenek olmadığını, güney eyaletlerinin ayrılmak gibi bir hakları olmadığını, ortak karara uymak zorunda olduklarını belirttiler. Kuzey eyaletleri ile güney eyaletleri arasında kanlı bir savaş başladı. 1865 yılına kadar süren savaşta, önce üstün durumda olan güney eyaletlerine karşı, kuzey eyaletleri son çare olarak güney eyaletlerindeki tüm ekin depolarını yakarak galibiyete ulaştılar. Kuzeyliler ve güneyliler arasında günümüze kadar hissedilen nefret duygusu oluştu. Ama kuzeyin galibiyeti, birliği koruma ve ilerleyen yıllarda büyütme yönünde bir sonuç doğurdu. Zamanla birliği oluşturan eyalet sayısı 50'ye kadar çıkacaktı. Artık ABD'de kölelik yasaktı.

19. yüzyılın sonu, 20. yüzyılın başına gelindiğinde ülke, yurttaşlarına sunduğu cazip olanaklar sebebiyle Amerikan Rüyası olarak anılır oldu. Avrupa'dan gemilerle Amerika'ya yeni bir hayat kurmaya gelenleri Yeni Amsterdam'da, ya da çok bilinen adıyla New York'ta, Özgürlük Anıtı karşılıyordu. Amerika artık kendi ayakları üzerinde durabilen, dünya ekonomisi ve siyasetinde söz sahibi olmaya aday bir devletti.

Amerika'nın dünyada söz sahibi olmasını hızlandıracak ortam, 1914'te Avrupa'da patlak veren 1. Dünya Savaşı ile ortaya çıktı. Bir tarafta İttifak Devletleri (Almanya, Osmanlı İmparatorluğu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu), diğer tarafta İtilaf Devletleri (İngiltere, Fransa, Rusya) büyük bir savaşa tutuştu. Amerika uzun süre savaşa girmedi. ABD gemilerinin İtilaf Devletleri'ne destek malzemesi taşımasını gerekçe gösteren Alman denizaltılarının bir Amerikan gemisine saldırmasıyla, ABD savaşa katıldı. O güne kadar İttifak Devletleri lehine görünen dengeler, ABD'nin İtilaf Devletleri tarafında savaşa girmesiyle İtilaf Devletleri lehine değişti. 6 Nisan 1917'de savaşa giren ABD'nin zinde askeri gücü, Bolşevik Devrimi sebebiyle savaştan çekilen Rusya'nın sebep olduğu güç kaybına karşın, İtilaf Devletleri'nin savaşı 1918'in sonuna doğru kazanmasına yetti. ABD'nin kendi topraklarında tek bir kurşun bile atılmadan, tamamı Avrupa'da cereyan eden bir savaştan galip çıkması, kendisine dünya lideri olma yolunda önemli bir avantaj sağladı.

1929 ekonomik buhranından en çok etkilenen ülkelerden birisi ABD olmuştu. Amerika buhranın sıkıntılarını çözmeye çalışırken, Avrupa'dan yeni bir savaş haberi geldi. Alman Halkı'nın yenilgiyi hazmedememe duygusundan beslenen Nazi hareketi, Adolf Hitler liderliğinde iktidar olmuştu. Adolf Hitler, SSCB ile anlaşarak 1 Eylül 1939'da Polonya'yı işgal etti. Bunun üzerine İngiltere Almanya'ya savaş ilan etti. Müttefik Devletler (İngiltere, Fransa, daha sonra SSCB, daha sonra ABD) ile Mihver Devletler (Almanya, Japonya, İtalya) arasında büyük bir savaş patlak verdi. İsmet İnönü, ileri diplomasi becerileriyle Türkiye'yi bu savaşın dışında tutmayı başardı. Başlangıçta Mihver Devletler lehine sürmekte olan savaşın kaderi, ABD'nin savaşa girmesiyle değişti. Japonya'nın 7 Aralık'ta gerçekleştirdiği Pearl Harbour Saldırısı sonrası Amerika Birleşik Devletleri, Müttefik Devletler safında savaşa girdi. 6 Ağustos 1945'te Hiroşima, 9 Ağustos 1945'te Nagasaki'ye ABD tarafından atılan atom bombaları ile savaş sona erdi. ABD bir kez daha kendi toprakları dışında savaştı ve galip geldi. Savaşın sona ermesiyle birlikte ABD ve SSCB artık dünyanın iki büyük süper gücü olmuştu. Topraklarında savaş olmaması ABD için çok büyük bir avantajdı. Avrupa, savaşta yıkılanları inşa etmekle meşgul olurken, ABD kendisini daha ileriye götürecek hamleleri yapabilecekti.

Artık soğuk savaş dönemiydi. ABD önderliğinde kurulan NATO, Batı Avrupa'yı korurken, SSCB önderliğinde kurulan Varşova Paktı, Doğu Bloku'nu koruyordu. İki blok arasında soğuk savaş başlamıştı.

1960'lara gelindiğinde artık ırkçı uygulamaların ortadan kalkması için toplumsal zemin oluşmaktaydı. ABD, farklı deri rengine sahip insanların farklı kiliselere gitmesi, otobüste farklı koltuklara oturması gibi uygulamaları, 1960'larda kaldırmayı başaracaktı.

Takvimler 1991'i gösterdiğinde Doğu Bloku çöktü. ABD üçüncü bir büyük savaştan, soğuk savaştan galip çıkmıştı. Parçalanan doğu blokundan çok büyük bir beyin göçü aldı. 1991 Körfez Savaşı ile Ortadoğu'dan elde ettiği petrol gelirleri ile Doğu Bloku başta olmak üzere tüm dünyadan çektiği beyin gücünü bir araya getiren ABD, artık dünyanın tek süper gücüydü.

Yakın tarihe geldiğimizde, ABD, 1992'de seçilen ve 2000'e kadar görev yapan başkan Bill Clinton ve yardımcısı Al Gore döneminde bilgi teknolojilerine büyük yatırım yaptı, internetin ortaya çıkması ve gelişmesinde lider rol oynadı. Kosova ve Filistin problemlerinin çözümünde önemli katkılar yaptı. 2000 yılında başkanlığın Cumhuriyetçi Parti'ye dönmesiyle birlikte, ülke, kısır bir dönem yaşadı. 8 sene süren George W. Bush döneminde ABD, 2003'te ikinci Körfez Savaşı'nı yaptı. Irak'ta bulunduğu iddia edilen ve askeri operasyona dayanak gösterilen kitle imha silahlarının bulunmayışı sebebiyle ülke dünya çapında prestij kaybetti. Petrol şirketlerinin yakın olduğu bir siyasi oluşum olması itibariyle petrol fiyatlarını yükseltici yönde politikalar izlendi. Petrol fiyatları Amerikan aile bütçesinde çok etkili bir üründür. Türkiye'de ekmek, Arnavutluk'ta kahve, Amerika'da benzin ve mazot fiyatları aile bütçesini derinden etkiler. Nitekim 2008 yılına gelindiğinde, artık ekonomi zor günler geçirmeye başlamıştı. 2008'den başlayarak 2 dönem başkanlık yapan Barrack Obama yönetiminde ekonomi rehabilite oldu, Obamacare olarak anılan sosyal güvenlik sistemi oluşturuldu, borsa yukarı doğru çıkışa geçti. 2016 yılında seçim sisteminin azizliği ile, daha az oy almasına karşın daha fazla sandalye kazanan Cumhuriyetçi Parti adayı Donald Trump, Demokratik Parti adayı ve eski başkan Bill Clinton'ın eşi Hillary Clinton karşısında başkanlık seçimini kazandı. 2020 yılına gelindiğinde borsa endeksi, Donald Trump göreve başladığı zamanki seviyenin altına inmişti. Suriye probleminde Rusya üstünlüğü ele geçirmişti. Çin, ekonomik olarak gerek Rusya'yı gerekse ABD'yi ekarte edecek durumdaydı. Artık ABD'nin tek süper güç olduğu tek kutuplu bir dünyadan söz etmek biraz zordu. Her geçen gün, anayasanın 1. değişikliği erozyona uğruyordu. 2020 Nisan ayına gelindiğinde 2019 - 2020 coronavirus salgını ABD'yi etkisi altına almıştı. Ülke salgının ağırlık merkezi konumundaydı. Güncel coronavirus probleminden başka ülkenin tartıştığı en büyük problem kişisel silahlanmaya yasal dayanak oluşturan anayasadaki 2. değişikliğin yorumlanma şekli idi. Bu anayasa maddesinin kontrolsüz kişisel silah satın alma hakkı anlamında yorumlanmaması için yoğun toplumsal istek vardı. Ülke, bireysel silahlarla en fazla can kaybı yaşayan ülke konumundaydı.

Her şeye rağmen ABD, dünyanın en ileri demokrasisi olarak dünyaya çok şey armağan etti. Kapitalizm en ileri düzeyde uygulanmasına karşın, 1 Mayıs İşçi Bayramı, 8 Mart Dünya Emekçi Kadınlar Günü gibi sosyalizm ile ilişkili pek çok sembol, ABD'deki emekçi sınıfın mücadelesi ile dünyada kendine yer buldu.

ABD yönetim biçimi olarak temsili demokrasiyi kullanmaktadır. Temsilciler Meclisi ve Senato'dan oluşan Kongre yasama yetkisini kullanmakta, halk oyuyla seçilen başkan yürütme yetkisini kullanmaktadır. Kongrenin alt kanadı Temsilciler Meclisi, üst kanadı da Senatodur. Her iki yılda bir temsilciler meclisinin üçte biri, her üç yılda bir senatonun yarısı yenilenmektedir. Başkanlık seçimi dört yılda bir kez yapılmakta, aynı kişi en fazla iki kez başkanlık yapabilmektedir.

ABD çok geniş topraklara sahip olması sebebiyle anakarada 3 farklı saat dilimi kullanmaktadır. Toprak genişliğine bağlı olarak pek çok farklı iklim görülmektedir. Tarım ürünleri çeşitliliği zengindir.

Nüfusu diğer bölgelerin çok üstüne çıkan 3 şehir vardır. New York, Los Angelos ve Chicago. Şehirler ülkenin gücünden beklenenin tersine birbirine yakın büyüklükte ve orta büyüklüktedir. Büyük olasılıkla her hangi bir saldırı ya da doğal afete karşı etkiyi sınırlandırmak ve istikrarı korumak için tercih edilmiş bir stratejidir. Microsoft ve Boeing Seattle, Ford ve Chevrolet Detroit, Nasa Texas, Unisys Philadelphia, IBM New York, Google ve Facebook California'da merkez ofislere sahiptir. California eyaleti ekonomisi ayrı bir devlet olsa, dünyanın 8. büyük ekonomisi olacak büyüklüktedir. Dünya film endüstrisinin kalbi Hollywood California'dadır.

New York JFK hava alanı o kadar yoğun uçuşlara ev sahipliği yapmaktadır ki, yılbaşı uçuşlarının dünyanın dönüşünü günde 1 dakika yavaşlattığı düşünülmektedir.

Geniş topraklar, büyük nüfus ve büyük ekonominin doğal sonucu olarak ABD aynı zamanda turistlerin de ilgisini çekmektedir. Genel olarak pahallı kabul edilebilecek ülkede hesaplı turistik gezi seçenekleri bulmak zor olsa da mümkündür.
05.04.2020 Geni
1
daha iyi hizmet verebilmek için çerez (cookie) kullanıyoruz. detaylı bilgi için tıklayın